سبد خرید 0
« بازگشت به لیست مقالات | پنجشنبه 8 تير 1396 در ساعت 2 : 11 دقیقه | نظرات کاربران ( 0 )

واژه ترازو در فارسی میانه (پهلوی ) به صورت g ¦ zu ¦ tara (مکنزی ، ذیل واژه ) آمده که بازماندة -az- ¦ tara * ایرانی باستان (ریشة az به معنای انتقال دادن ) است (نیبرگ ، ذیل واژه ). رایجترین معادل آن در عربی «میزان » است که عموماً برای نامیدن ترازوهای معمولی به کار می رود، اما نامهای مختلفی برای انواع ترازوها وجود دارد، از جمله قِسطاس ، شاهین، تَریس ، مِحمَل (ترازوهای ویژة وزن کردن طلا)، حَبّابَه ، قَبّان / قپان * و قَرَسطون *

ترازو یکی از قدیمترین ابزارهاست و قدمت ساخت آن ، با استناد به تصاویر بعضی انواع آن در مقبره های فراعنه مصر، به حدود پنج هزار سال پیش از میلاد می رسد ( بریتانیکا ؛ ذیل “balance” ).

 

همچنین در عهد عتیق (مثلاً سفر پیدایش ، ۲۳:۱۶؛ سفر لاویان) اشاره هایی به ترازو وجود دارد.
در قرآن نیز به «میزان » ( به معنای ابزار سنجشِ وزن و هم به مفهوم وسیله برپا داشتن عدل اشاره شده است . در دوره اسلامی ، ترازو علاوه بر وزن کردن اجسام ، کاربردهای دیگری نیز داشته است ، از جمله در اندازه گیری زمان و تنظیم خودکار دستگاههای مکانیکی. در مفاهیم انتزاعیتر در ریاضیات ، از ترازو برای به دست آوردن نسبتهای مستقیم و معکوس استفاده می شده است .

ابوریحان بیرونی نیز از ترازو برای نشان دادن نسبتهای معکوس و برای توضیح مفاهیمی در جبر و مقابله (در حل معادلات درجه اول ) استفاده کرده است .

 

ساخت ترازو و کار با آن در عالم اسلام در حوزه علم الاوزان و الموازین (یکی از فروع ریاضیات) بررسی می شد. گاهی کیمیاگری را نیز علم المیزان ، به معنای علم مقیاسها یا علم اندازه گیریهای دقیق ، می نامیده اند، زیرا در تهیة انواع اکسیرها، انتخاب نسبت درست از اجزای تشکیل دهنده آن موضوع بسیار مهمی بود .
ساده ترین ترازوها از یک شاهین و دو کفه تشکیل می شود که جسم را برای وزن کردن در یک کفه و وزنه ها را در کفه دیگر قرار می دهند تا شاهین به حالت تعادل درآید و وزن جسم معلوم گردد. اساس کار این ترازوها بر قوانین اهرم است و دانشمندان عالم اسلام ، آرای مختلفی درباره به کارگیری آن داشته اند، از جمله الیاس نصیبینی در رساله خود درباره ترازوها، ویژگیهای مطلوب ترازو را برشمرده است. 

به مرور زمان انواع ترازو، بر اساس نوع کاربرد آنها ساخته شد، برخی از آنها عبارت اند از: قَپان ، ترازوی آبی ، و ترازوهای ترکیبی از جمله ترازوی حکمت . این ترازوها بسیار پیچیده تر از انواع معمولی و ساده ترازوها بودند و پله های بیشتری داشتند که تعدادشان در پیشرفته ترین آنها به پنج پله می رسید. وزن کردن اجسام در ترازوهای معمولی با معلق ماندن پله ها در هوا صورت می گرفت ، اما در ترازوی آبی ، جسم موردنظر در آب غوطه ور می شد و بر اساس «اصل ارشمیدس »، وزن مخصوص آن به دست می آمد. در ترازوهای ترکیبی ، وزن کردن هم در آب هم در هوا انجام پذیر بود. قپان نیز، برخلاف ترازوهای دیگر، فقط یک پله داشت.

 

نیروی شناوری وارد بر اجسام غوطه ور در آب

 

علت کاهش وزن نیرویی است که از سمت سیال (آب) به جسم وارد می شود.

علت کاهش وزن نیرویی است که از سمت سیال (آب) به جسم وارد می شود.ترازویی که خازنی ساختِ آن را به منلائوس نسبت داده
خازنی چگونگی تعیین مقدار فلزات را در یک همبسته دو فلزی ، به وسیله این ترازو در هوا، در آب و یا وقتی کفه ها در هوا و دیگری در آب فرورفته باشد، شرح داده است.
آنچه خازنی به نقل از محمدبن زکریا رازی برای به دست آوردن مقدار هر فلز در یک همبسته دو فلزی آورده است ، در روش ، تفاوت کوچکی با ترازوهایی که پیش از رازی برای این کار ساخته شده بود، دارد.
در ترازوی رازی ، پله ها در آب فرو نمی رفت ، بلکه پر از آب می شد تا به نسبتِ حجمِ آب بیرون ریخته شده از پله ، نسبت فلز به کار رفته در همبسته به دست آید.
بین دانشمندان مسلمان ، ابوریحان بیرونی بیشترین فعالیت را برای اندازه گیری وزنها و بویژه به دست آوردن وزن مخصوص اجسام انجام داد. او با وسیله ای به نام «ابزار مخروطی »که برای این کار ابداع کرد،برای نخستین بار در عالم اسلام وزن مخصوص هجده فلز و کانی را به دست آورد. ابزار مخروطی را می توان قدیمترین چگالی سنج عالم اسلام به شمار آورد.

 

 

ترازوی حکمت

 

«ترازوی حکمت» یا «ترازوی جامع» عبدالرحمن خازنی، ساخته شده برای توزین آبی چندین ماده با مد نظر قراردادن یک یا چند مایع اصلی ریخته شده در بالای ترازوی شاهین.

 

مزیت بزرگ ترازوی حکمت در تعیین ترکیب آلیاژها یا آزمایش اصل بودن سنگهای قیمتی،صرف نظر از حساسیت آن،
بنابراین سرراست ترین راه آزمایش یک جواهر مشکوک یا شیء فلزی یا اندازه گیری عناصر آلیاژی دوتایی میباشد
خیام نیز برای وزن کردن اجسام و یافتن همبسته های گوناگون ، از ترازویی دوپله به نام «ترازوی آبی مطلق» که خود ساخته بود، استفاده می کرد . برای مدرّج کردن این ترازو، ابتدا مقداری طلای خالص در یک پله می نهادند و وزن آن را در هوا محاسبه می کردند. سپس پلة حاوی طلا را در آب فرو می بردند و با گذاشتن وزنه در پلة دیگر، وزن طلا را در آب تعیین می کردند و به این ترتیب ، نسبت وزن آبی و هوایی طلا به دست می آمد. همین کار با مقداری نقره تکرار می شد و نسبت وزن آبی و هوایی نقره به دست می آمد. این دو نسبت ، بر بازوی ترازو حک و فاصلة بین این دو بر روی بازو درجه بندی می شد. حال اگر همبسته ای از طلا و نقره به همین ترتیب در هوا و آب وزن می شد و نسبت وزن هوایی و آبی آن به دست می آمد، از روی درجات روی بازو، درصد طلا و نقرة آن تعیین می گردید. خیام همچنین ترازوی بزرگ و دقیقی شبیه قپان به نام «قسطاس المستقیم » ساخت که می توانست از یک حبه تا یک هزار دینار یا یک هزار درهم را وزن کند .

اوج پیشرفت در ساخت ترازوها در عالم اسلام ، ساخت ترازوی حکمت (میزان الحکمه ) بود که بیش از دو پله داشت و نخستین بار ابوحاتم مظفربن اسماعیل اسفزاری به ساخت این نوع ترازو اقدام نمود. در باره مرگ اسفزاری گفته اند که چون نمونه ترازوی چند پله او را خزانه دار خیانتکارِ سلطان سنجر سلجوقی از بین برد، وی درگذشت .پس از اسفزاری ، خازنی به ساخت و تکمیل ترازوی حکمت اقدام نمود. سه مقاله از هشت مقاله کتاب میزان الحکمه به شرح تفصیلی طرح و ساخت و کاربرد این ترازو اختصاص دارد.

میزان الحکمه بازویی افقی به طول حدود دو متر با مقطعی مستطیل به ابعاد حدود پنج و ده سانتیمتر داشت که از آهن یا برنج ساخته می شد. وسط بازو برای استحکام بیشتر ضخیمتر بود. تیرچه ای عرضی (العارضة ) از جنس بازو به طول حدود هفتادوپنج سانتیمتر عمود بر طول بازو و به صورت افقی بر آن نصب می شد. زبانه ترازو نیز از جنس بازو و به طول حدود پنجاه سانتیمتر بود که به صورت قائم به وسط بازو متصل بود. حول زبانه ، قابی (الفیارین)از همان جنس زبانه قرار داشت که از سه طرف زبانه را احاطه می کرد.
هریک از پله ها را به حسب نیاز به بازو می آویختند و قبل از شروع به وزن کردن اجسام ، ترازو را با آویختن رمّانه در طرف سبکتر آن یا با افزودن وزنه هایی در پله طرف سبکتر، متعادل می کردند، که این کار «تعدیل ترازو»نام داشت .

 

 

 

ارسال نظر

نام شما :
تلفن تماس :
متن پیغام :
10 / 10
از 1 کاربر
نمایش همه
علاقه مندی ها ()